Làng Lương Khế là một trong những làng người Kinh ra đời muộn hơn, họ xuất thân là những người buôn bán, trao đổi hàng hóa trên vùng Kon Tum. Một trong những người có công đầu tiên trong việc lập làng Lương Khế là ông Đặng Ngại (còn gọi là Đặng Huynh). Sau vài lần lên Kon Tum mua bán, ông Đặng Ngại thấy nơi này còn hoang sơ, đất đai trồng trọt rất tốt nên ông đã quay về Phù Mỹ (Bình Định) kêu gọi một số gia đình lên Kon Tum khai hoang lập nghiệp. Lúc đầu số người từ bình định lên Kon Tum chỉ hơn 10 gia đình vào năm 1911 gồm có ông Đặng Ngại, Nguyễn Hy, Thái Đặng, Huỳnh Thừa, Võ Thủy, Thái Nam, Trần Văn Hóa, Trần Ô, Ngô Đình Quang, Huỳnh Kiến.
Những gia đình này đã bỏ công, bỏ sức, kể cả tiền bạc để thuê mướn nhân công, bắt đầu khai khẩn đất đai. Địa điểm đánh dấu khai sinh làng Lương Khế đầu tiên đó là địa điểm Am Bà (nay thuộc góc đường Hoàng Văn Thụ - Nguyễn Đình Chiểu). Trong quá trình khai hoang, mở mang đất đai ranh giới của làng lúc bấy giờ phía Bắc giáp khu rừng (đường Phan Chu Trinh), phía Nam giáp làng Tân Hương (đường Nguyễn Đình Chiểu), phía Tây giáp làng Trung Lương (đường Hoàng Văn Thụ), phía Đông giáp làng Phương Nghĩa (đường Tăng Bạch Hổ).
Trong những buổi đầu sơ khai lập địa, dân làng phải chịu biết bao cơ cực trước cảnh hoang vu, khí hậu khắc nghiệt, sơn lâm chướng khí, sốt rét, bệnh tật, thú dữ, rắn rết, đêm đêm cọp đến tận nhà rình bắt người. Trước những khó khăn thách thức đó, dân làng Lương Khế đã đứng ra lập một ngôi đình để thờ Thành Hoàng bản xứ, với mong muốn thần linh phù hộ cho dân làng an cư, lạc nghiệp. Đó là khoảng thời gian năm 1913.
Lúc đầu, ngôi đình chỉ dựng tạm bằng mái tranh, vách nứa, nền đất, mặt đình quay về hướng nằm trên khu đất cao ở trung tâm của làng.
Đến khoảng năm 1924-1925, cuộc sống của dân làng đã ổn định, sung túc, đầy đủ hơn. Họ nghĩ đến việc trùng tu lại ngôi đình, mái đình được lợp ngói vảy, sườn gỗ, tường gạch vôi vỉa. Trên đầu nóc nhà có đắp nổi tượng "Lưỡng long chầu nguyệt", các hàng cột ở tiền sảnh có khắc hình rồng uốn lượn. Và vào ngày 26 tháng 06 năm 1925, Đình Lương Khế đã được vua Khải Định ban sắc thần.
Năm 1964, ngôi đình được kiến tạo lại mới hoàn toàn, phỏng theo kiến trúc dân gian Huế do ông Phạm Văn Lưu thiết kế và đốc công xây dựng. Ngày nay đình Lương Khế tọa lạc tại phường Thống Nhất, thành phố Kon Tum. Mặt đình quay về hướng Tây giáp đường Trần Phú. Nhìn tổng thể kiến trúc theo kiểu chữ Môn, gồm có Chánh điện, nhà Tiền hiền và Cô hồn, trước mặt đình tạo dựng một bức bình phong án ngự có nắp nổi hình cuốn thư.
Chánh điện là một ngôi nhà 3 gian 2 chái, cổ lầu, gian chính giữ rộng hơn gian hai bên. Cấu trúc đình theo kiểu chồng diềm hai tầng mái, mái đình lợp ngói vảy, trên bờ nóc ở chính giữa gắn hình "Lưỡng long chầu nguyệt". Bốn đầu đao tầng mái trên, dưới mái đình gắn dây cuốn.
Trong chánh điện, ở trung tâm thờ vua tổ Hùng Vương, ở phía sau bàn thờ Vua Hùng là bàn thờ thần, hai bên tả hữu thờ Tiền hiền khai khẩn, Hậu tiền khai cơ. Trên 4 trụ cột treo bốn câu liễn đối được sơn son thếp vàng do bà con trong làng phụng cúng. Trên các mảng tường trong chánh điện treo các bản gỗ, khắc tên những người có công góp tiền của để kiến tạo đình.
Ở dãy nhà quay về hướng Nam thờ các vị Tiền hiền có công khai phá xây dựng làng. Dãy nhà hướng Bắc là nơi dân làng hội họp trong các ngày lễ hàng năm của làng.
Hằng năm, cứ vào dịp từ 14 tháng 2 âm lịch và ngày 10 tháng 3 âm lịch. Trong làng thường tổ chức lễ tế Thần, giỗ tổ Hùng Vương và hội làng. Các thủ tục làm lễ rất trang nghiêm, Văn tế có bài bản do các vị chức sắc trong làng đảm nhiệm nhất là thủ tục tế lễ trời đất, được chuẩn bị lễ vật công phu để dâng lên điện thờ và cả đoàn người đi dọc theo đường Trần phú từ phía đình tiến đến Điện Thánh Mẫu (nơi thờ Mẫu Thiên Y A Na), dẫn đầu là đội khèn, trống "bát âm" tiếp theo là ban tế lễ bận lễ phục có Long Đỉnh đi trước để rước sắc thần của vua Khải Định về Đình Làng.
Sau buổi tế lễ dân làng mới tập trung vào ăn uống và bàn việc chung của làng, qua đó mới kể cho con cháu nghe về những người có công tạo dựng nên làng. Đến tối bắt đầu khai hội...Kết thúc lễ hội, Ban tế lễ lại đưa sắc thần về cất tại Điện Thánh mẫu.
Nhìn lại lịch sử, Đình lương Khế từ khi lập đền đến nay đã gần 100 năm tuổi, trải qua biết bao biến cố lịch sửngôi đình đã bị hư hỏng và mất mát rất nhiều về những di vật trong di tích. Phần kiến trúc bị thay đổi, các phần lễ hội bị lãng quên không còn tổ chức nguyên vẹn như xưa. Sau ngày giải phóng, việc chia tách phường lại chia cắt làng Lương Khế cũ thành nhiều khu vực khác nhau (phường Quyết Thắng, Phường Thắng Lợi...) do đó, người dân làng cũ bị tản mác, không còn điều kiện gắn bó như trước.
Ngoài ý nghĩa là một chứng tích của người Kinh lên lập nghiệp sớm ở Kon Tum. Đình Lương Khế còn là một công trình kiến trúc dân gian của người Việt ở vùng miền Trung Việt Nam có mặt sớm ở Tây Nguyên cần được bảo tồn gìn giữ. Bên cạnh là một di tích về kiến trúc dân gian, cùng các di vật lịch sử được lưu giữ tại đình đã góp phần làm phong phú thêm vốn di sản văn hóa của địa phương và là tư liệu quý phục vụ cho công tác nghiên cứu lich sử, địa chí của tỉnh nhà. Sự có mặt của người kinh làng Lương Khế ở đây đã góp phần lớn công sức của họ trong quá trình khai phá để biến một vùng đất hoang vu thành những làng xóm trù phú, những ruộng rẫy tốt tươi, phố xá sầm uất ở Kon Tum như ngày nay.
Tường Lam
(Theo CTTĐTTKT)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét