MÉMORIAL INDOCHINOIS (1919-1921 & 1926)
MỘT NỖ LỰC VƯƠN XA
Lm. Phaolô Nguyễn Minh Chính
“Đừng hạ thấp mục đích nhưng hãy tăng thêm nỗ lực”. Không bằng lòng với những gì đã có, Đức cha Grangeon Mẫn đã muốn đưa hoạt động báo chí của địa phận Qui Nhơn lên một tầm cao hơn và phổ biến rộng rãi hơn. Và thế là “Tờ nguyệt san Mémorial Indochinois được Đức cha phó Jeanningros Vị sáng lập và khích lệ giữa những khó khăn chồng chất của chiến tranh nổ ra khắp nơi”. Và chính đứa con tinh thần này của ngài, tờ Mémorial Indochinois, đã đưa tin về cái chết thanh thản của Đức cha Jeanningros cũng như những lời nói cuối cùng của ngài: “Khi tâm hồn được bình an thì có một niềm vui thỏa khi thấy mình chết … Lạy Chúa! Xin thương xót con!”
Số đầu tiên của nguyệt san “Mémorial Indochinois” đã in xong ngày 24 tháng 11 năm 1919. Kể từ khi ra đời, cha Eugène Durand Lộc là tác giả thường xuyên viết bài đăng trong tập san "Mémorial Indochinois" của Địa phận Qui Nhơn. Cha Durand đã học tiếng Việt tại Qui Nhơn và từng phục vụ tại Xóm Nam, Đại An, tỉnh Bình Định. Ta có thể kể ra những bài viết sau đây của cha Durand: “Au Tonkin vers 1700” (Mémorial Indochinois, Quinhon, 1920, Vol. 3, tr.. 152-158); “La Langue française en Indochine: un vieux projet”, (Mémorial Indochinois, 1920, tr. 82-88); “Un Anglais chez Mgr. de Bourges en 1688”, (Mémorial Indochinois, Quinhon, 1920, Vol. 5, tr. 268-272). Năm 1902, cha Durand là Thông tín viên, cộng tác viên của Trường Viễn Đông Bác Cổ Pháp (EFEO), đã viết nhiều bài nghiên cứu về văn hóa Chàm. Ngài cũng là tác giả một loạt bài nổi tiếng cho tờ “l'Avenir du Tonkin" (1909-1910) dưới bút hiệu “Jean d'Annam”. Ngài cũng đã từng phụ trách tờ Lời Thăm của Địa phận Qui Nhơn khi cha Maheu bận công việc xây dựng nhà thương phong Qui Hòa.
Ngoài cha Durand Lộc ra, tờ “Mémorial Indochinois” còn nhận được các bài viết của cha Victor Barbier ở Nam Đàng Ngoài như: “Le collège de Hon-dât” (Mémorial Indochinois, Quinhon, 1920, Vol. 2, tr. 74-82), “Les premiers missionnaires européens en Annam” (Mémorial Indochinois, Quinhon, 1920, Vol. 6-7, tr. 328-332, 400-404) và “L'évêque d'Adran et le traité de Versailles (28 novembre 1787)” (Mémorial Indochinois, Quinhon, 1920, Vol. 12, tr. 740-745). Nhà văn và nhà báo Max Massot (1889-1942) cũng đóng góp bài “Mgr de Guébriant (…) parle …”, trong các số Mémorial Indochinois [de Quinhon], số tháng 11 năm 1919, tr. 7; số tháng 1 năm 1920, tr. 117; số tháng 2 năm 1920, tr. 192-193, 205-206, số tháng 3 năm 1920, tr. 236-237, 245.
Tuy nhiên, cũng lại vì một mục đích cao hơn, sau một thời gian phát hành không liên tục, tờ Mémorial Indochinois đã thông báo … ngừng phát hành để nhường chỗ cho một tiếng nói chung của Công giáo. “Tờ nguyệt san Mémorial Indochinois đã thông báo ngừng xuất bản cho quý độc giả của mình để khỏi làm tổn hại đến một tờ báo lớn của Giáo Hội sắp được xuất bản. Dù tờ báo được thông báo kia có ra sao thì việc đình bản tờ Mémorial đã gây nhiều tiếc nuối cho quý độc giả dài hạn của mình vì nó đem lại nhiều tin tức thú vị cũng như những thông tin hữu ích về các sự việc ở Đông Dương”. Sự cần thiết phải có một tiếng nói chung, mạnh mẽ và đồng nhất để phản bác lại những thông tin sai lạc đang lưu hành dù cố ý hay không cố ý đã khiến cho tờ Mémorial Indochinois phải nhường vị trí lại cho một tiếng nói chung của giới Công giáo: Công giáo đồng thinh (La Voix Catholique). “Tờ nhật báo Công giáo ở Sàigòn mà Đức cha đã nhắc đến nhiều lần, đã phải xuất bản trễ hơn vào tháng Chín tới đây. Tờ báo này muốn có 3.000 đăng ký mua báo trước khi bắt đầu xuất bản để có thể chắc chắn về sự nghiệp của mình. Tờ báo này lấy tên Công giáo đồng thinh và xuất bản mỗi ngày ở Sàigòn và được phát hành đến chúng ta qua chuyến xe lửa sáng. Tiền đặt mua hằng năm là 10$. Ngày nay, Phật giáo đã thống nhất các nhà chùa và có một tờ báo ở Sàigòn và một tờ ở Bắc kỳ. Đạo Cao Đài cũng có tờ báo của riêng mình. Người Công giáo cũng cần phải có một tờ báo để thông tin nhanh chóng, đồng thời cũng để phản bác lại những thông tin sai lạc đang lưu truyền”. Nội dung tờ báo được viết bằng Quốc ngữ và được viết bằng “ngôn ngữ đơn giản, bình dân, muốn đến với số đông người và ngay cả những người hèn kém nhất cũng hiểu được, biết được những nhu cầu, tâm tư của mình, bảo vệ những xác quyết và quyền lợi của họ…. Công giáo đồng thinh muốn giữ sự độc lập tuyệt đối, nên không xin trợ cấp từ phía nào – và sống bằng chính những phương tiện của mình…. Năm đầu tiên, tiền đặt mua sẽ là 10$; những năm sau giá sẽ giảm tùy theo số lượng đăng ký mua”.
Và vì phải đình bản tờ Mémorial Indochinois nên việc nâng cấp tờ Mémorial, Mission de Quinhon hẳn là chuyện đương nhiên. “Dường như rất hợp thời để phục hồi người anh khiêm tốn nhưng không kém phần xứng đáng là tờ Mémorial, Mission de Quinhon nhỏ bé mà từ lâu đã là người đưa tin thân thiết của gia đình chúng ta. Không phải là thừa vì đã có người em còn lớn mạnh hơn mình là tờ “Lời Thăm”, tờ Mémorial bổ túc về những vấn đề liên quan đến mục vụ. Nó cũng chỉ được gởi đến cho các linh mục trong địa phận và trong trường hợp cần thiết thì các cha nói lại cho các thầy về những gì liên quan đến họ. Như trước kia, nó cũng có một phần chính (partie officielle) gồm những văn thư của giám mục, của Tòa thánh, các ý kiến và thông tin … etc…; và một phần phụ (partie non officielle) gồm những tin tức đáng chú ý …. Số trang cũng sẽ thay đổi từ 8 đến 16 trang (đôi khi 4 hay 6 trang)”.