CHUYỆN CÂY SUNG VÀ LÀNG KON H’RA CHÔT

 

Trước UBND Thành phố Kontum hiện nay, có một cây sung cổ thụ tàn lá to lớn, xanh đẹp sừng sững đứng trên vỉa hè bên ngoài hàng rào. Không rõ cây sung này có từ bao giờ, chỉ nhớ thời học sinh thường qua lại con đường Nguyễn Huệ, đã nhìn thấy cây sung thành ra thân quen. Vào mùa sung ra quả, chi chít quả xanh, nâu dắt díu trên cành, rồi quả đỏ chín thơm lựng rụng đầy vỉa hè…

Thân quen thành ra để ý tìm hiểu. Ngày xưa nơi khu vực này, gần đường Tố Hữu ngày nay, có một làng dân tộc Bahnar mang tên Kon H’ra (còn viết Hara). Người dân tộc thường hay đặt tên làng theo tên sông suối, cây cối…“H’ra” tiếng Bahnar có nghĩa là “Cây sung”, làng Kon H’ra có nghĩa là làng có nhiều cây sung. Cây sung là giống cây rừng hay sống gần sông nước, có nhiều công dụng như lấy gỗ; quả, lá, rễ…đều là vị thuốc chữa nhiều bệnh, đặc biệt vỏ cây có công dụng chữa bệnh sốt rét rừng. Người Bahnar hay gọi những vị già làng, những người lớn tuổi có uy tín trong làng một cách thân thương: “Cây sung đầu suối”.

Làng Kon H’ra này theo đạo Công giáo từ rất lâu, từ thời cha Do lên ở nhà thờ Tân Hương (1850). Dân làng H’ra cùng sống chung hòa bình với các làng kề cận như Plei Rơhai (vị trí gần Tỉnh đội đối diện trường PTTH Kontum bây giờ, làng Plei Don (trên đường Trần Phú đối diện đình Lương Khế)…và làng người Kinh Trại Lý, Gò Mít (Tân Hương bây giờ).v.v. Về mặt tôn giáo, Họ đạo Kon Hara trực thuộc Trung Tâm truyền giáo Rơhai (nhà thờ Tân Hương ngày nay).

Cây sung này chắc có lẽ không phải mọc ngẫu nhiên, mà phải là hậu duệ của rừng sung ngày xưa, nay bỗng trở nên đơn độc, cô lẻ đến nỗi không còn mấy ai nhớ đến gốc tích. Mà cũng phải, vì Làng Cây Sung (Kon H’ra) cũng đã di dời đi khỏi vị trí từ lâu.

Chuyện kể rằng…

Vào nửa cuối thế kỷ 19, khi người Kinh dưới đồng bằng lũ lượt kéo nhau lên định cư trên đất Kontum vì nhiều lý do: tìm kế sinh nhai, trốn tránh cơn bắt đạo của triều Nguyễn…đã làm cho cuộc sống vốn yên bình nơi đây bị xáo trộn. Người dân tộc hay có tục “chạy làng”. Làng Kon H’ra đã di dời làng sang bên kia sông Dak Bla, định cư nơi vị trí mới là làng Kon H’ra Kơtu hiện nay. (Về sau, năm 1931 [1], làng Plei Rơhai cũng dời làng qua bên kia sông ngay vị trí bây giờ; làng Plei Don cũng di dời đến vị trí ngày nay gần làng Phương Quí).  

Vào một năm nọ, trời đổ mưa lớn, sấm sét đã đánh cháy rụi ngôi Nhà Rông của làng. Quá kinh hãi! Dân làng tin rằng Yàng (Thần Linh, Chúa) đã không muốn mọi người bỏ đất cũ mà đi đến chỗ mới này. Dân làng họp lại. Có 2 anh em là 2 già làng uy tín. Người anh cùng một số lũ làng thì vẫn ở lại xây dựng nơi định cư mới; còn người em thì quyết tâm lên đường, với một vài gia đình, gồm thanh nam nữ tú quay trở lại làng cũ. Quay về tới nơi thì không thể nào lên được vị trí trước đây được nữa, họ đành phải dựng nhà lập làng bên dưới thung lũng cạnh bờ sông Dak Bla, đối diện nhà thờ Tân Hương bây giờ. Dân gọi tên làng là Kon H’ra chôt, nghĩa là Làng Kon H’ra Quay Lại (trong tiếng Bahnar, “chôt” có nghĩa là “trở về”, “quay lại chỗ cũ”). Vì vậy làng của người anh còn ở lại bên kia sông gọi là Kon H’ra Kơtu (Làng H’ra gốc, làng H’ra cũ). Sau năm 1975, do chính sách giãn dân, làng Kon H’ra Kơtu còn tách ra lập thành một làng mới nữa gọi là Kon H’ra Klăh (Klăh có nghĩa là tách ra).

Làng Kon H’ra chôt tách ra khỏi Kon H’ra Kơtu để quay về, đó là vào năm 1895 [2]. Sau 15 năm xây dựng, vào năm 1910, Kon Hara chốt trở thành họ đạo toàn tòng Công giáo, trực thuộc địa sở Rơhai (nhà thờ Tân Hương ngày nay) [3].

Đã hơn 120 năm (1895-2017) xây dựng Kon H'ra chốt, từ bao thăng trầm đổi thay, trở nên một làng dân tộc Bahnar thân thiện, kiểu mẫu giữa lòng thị xã-thành phố Kontum. Anh em Kinh và Dân tộc sống gần gũi yêu thương đùm bọc lẫn nhau từ thời Cha Do, cùng sử dụng chung một nơi thờ phượng là nhà thờ Tân Hương hiện nay.

Cùng với đà phát triển mở rộng đô thị Kontum, Làng Kon H’ra chốt lại một lần nữa đứng trước nguy cơ phải di dời đi nơi khác. Đất canh tác màu mỡ gần lưu vực dọc sông Đak Bla từng nuôi sống dân làng từ bao đời, đã lần hồi bị thu hẹp và mất hẳn do mở đường giao thông (Trần Phú kéo dài) và chuyển đổi thành đất thổ cư…đã đẩy dân làng vào thế khốn đốn, không còn kế mưu sinh vì mất hết đất canh tác. Nghe đâu Làng Kon H’ra chốt cũng thuộc diện qui hoạch, nằm trong dự án phải di dời đi nơi khác!?

Nếu có thực sự như vậy, xin các vị hữu trách hãy biết thương dân làng. Họ đã một lần vì mảnh đất quê hương và vì tình nghĩa Kinh-Thượng, quyết tâm quay trở lại, chấp nhận chịu biết bao nhiêu thiệt thòi, cùng chung lòng chung sức xây dựng thị xã-thành phố Kontum được tươi đẹp, an bình và giữ được bản sắc như ngày hôm nay. Xin đừng để họ một lần nữa rời xa nơi chôn rau cắt rốn trong ngậm ngùi xót tiếc, mà cuộc sống bấp bênh chưa biết rồi sẽ ra sao…

Trở lại cây sung cổ thụ trước UBND thành phố, thiết nghĩ cũng nên được bảo vệ,  như nhiều cây xanh lâu năm đáng quí khác, đừng để tường rào xi-măng, gạch đá…xô lấn mà cây chóng mòn mỏi, rồi sẽ tàn lụi. Bởi nhờ có cây sung chứng tích này mà chúng ta ngày nay hiểu hơn tình nghĩa anh em Thượng-Kinh lâu đời, thật sâu nặng, thủy chung, trên mảnh đất Kontum yêu dấu này. 

 Bài và ảnh: LÊ MINH SƠN

(Ghi lại theo lời kể của các Già Làng Kon H'ra chôt năm 2006).

Kontum 10.06.2017

________________

[1], [2] và [3]: x. Echo Giáo phận Kontum 1948.

  

-----------------------------