Trước khi vào vụ thu hoạch đại trà trên khắp các rẫy, người Ba Na thường tổ chức một lễ thức quan trọng đó là Lễ ăn lúa mới (Et xa Bah Nao), nghi lễ này chỉ tổ chức trong phạm vi gia đình nhưng là lễ thức quan trọng đánh dấu thời điểm bắt đầu cho vụ thu hoạch trong năm. | ||||||||
Ngày nay lễ thức đưa lúa về kho đã đơn giản hơn rất nhiều, người
chủ gia đình không còn giăng dây từ rẫy về nhà nữa nhưng vẫn giữ phong
tục làm lễ trên khoảng rẫy thiêng của nhà mình như cây sol (là
tua hoa làm bằng tre - tượng trưng cho bông lúa) và lấy tiết gà quét
lên cây sol để ngăn chặn những điều xấu, đồng thời gia chủ sẽ khấn xin Yàng Sri cho hồn lúa về nhà và mời thần về hưởng lễ chung vui.
Mặc dầu không còn tục lệ giăng dây từ rẫy về kho lúa nhưng người
Ba Na ngày nay vẫn chú ý kiêng cữ cẩn thận. Sau khi làm lễ xong là họ
đi thẳng về nhà mình, không ghé vào bất cứ nơi nào, nếu rẫy có những
ngã rẽ, ngã ba đường, người chủ thường hái vài bông cỏ hay nhánh cây
cắm xuống đấy để làm dấu chỉ đường cho hồn lúa đi không bị lạc. Nếu
phải băng qua suối hoặc mương thì họ sẽ tìm một sợi dây hay một khúc
cây nhỏ tượng trưng cho cây cầu bắt để hồn lúa đi qua dễ dàng hơn. Về
đến kho lúa người chủ nhà lại dựng một cầu thang bằng tre để hồn lúa
lên kho.
Như vậy, từ lúc đó hồn lúa đã về kho lúa của gia đình không còn
trên rẫy thiêng nữa. Về đến nhà, người chủ gia đình lại bắt một con gà
cắt tiết đựng trong ống lồ ô và lại làm một cây sol cắm vào của
chính của nhà mình, đồng thời lấy dao khoét một lỗ nhỏ trên cửa chính,
rồi cẩn thận lấy tiết gà quét lên xung quanh lỗ tròn đó để thần lúa vào
nhà (theo người Ba Na đó là lối đi dành cho Yàng Sri vì thần
không bao giờ đi vào cửa chính như người thường), ông cũng không quên
lấy tiết gà quét lên cây tre và bông sol với dụng ý xua đuổi những cái
xấu xa đến nhà và là từ nay Yàng Sri đã đến thăm, đến hưởng lễ
với gia đình nên mọi thành viên trong gia đình cố gắng giữ gìn lời ăn
tiếng nói và cách ứng xử cho phải phép vì đang có “khách quý” trong nhà.
Sáng sớm hôm sau, bà chủ nhà mang theo chiếc gùi nhỏ lên thẳng rẫy
thiêng, nơi những bông lúa đã chín vàng, bà chọn những bông lúa sai
trĩu hạt, tuốt từng bông lúa mọt cách cẩn thận cho đầy chiếc gùi rồi
nhanh nhẩu trở về nhà.
Về đến nhà, cũng chính bà đảm nhiệm
công việc xảy lúa cho sạch rồi đem lúa rang chín để những hạt lúa nổ
thành bỏng trắng. Sau đó đem giã và sàng sảy cho sạch trấu, sản phẩm
thu được là những hạt cốm thơm lừng hương lúa mới và được người Ba Na
gọi là “Mok”
Trong khi đó, người đàn ông sẽ đảm nhiệm việc bắt một con gà đem
cắt tiết đổ vào một ống lồ ô chuẩn bị sẵn, lấy gan gà bỏ vào chiếc giỏ
thiêng rồi đem cả hai cột vào ghè rượu đã mở nắp được đặt sẵn sàng ở
giữa nhà hoặc nơi cột thiêng. Sau khi công đoạn làm Mok đã xong, người vợ sẽ đem đến bỏ vào chiếc giỏ thiêng đã có sẵn gan gà và họ bắt đầu tiến hành làm lễ.
Lễ cúng Yàng Sri thường là trách nhiệm của người phụ nữ nên
bà chủ nhà sau khi xem xét lại một lượt các lễ vật xong, với sự thành
kính bà đọc lời khấn: “Ơ thần Lúa, người tạo ra lúa gạo và các loại
cây trồng, hôm nay chúng tôi muốn tạ ơn thần đã ban cho chúng tôi lúa
gạo để ăn, chúng tôi mời thần xuống chứng kiến những lễ vật chúng tôi
đã chuẩn bị dâng cúng thần, mong thần nhận lấy…”
Sau khi cúng xong, số Mok còn lại được chia cho mỗi thành
viên trong gia đình cùng ăn. Và bà chủ nhà sẽ uống cang rượu cần đầu
tiên rồi kế đến là các thành viên trong gia đình theo thứ tự lớn nhỏ
truyền tay nhau uống rượu thiêng đã cúng Yàng Sri.
Ngày hôm sau, cả gia đình sẽ bắt tay vào thu hoạch lúa, họ tập
trung tuốt lúa trên mảnh rẫy lớn, sau đó mang về đổ vào kho, còn rẫy
thiêng thường được để lại thu hoạch sau cùng.
Lúc mảnh rẫy lớn đã được tuốt xong, người phụ nữ gia đình mới bắt
tay vào thu hoạch rẫy thiêng. Họ cẩn thận chọn những bông lúa dài, trĩu
hạt, chắc mẩy để làm giống cho mùa sau và số lúa này cất riêng không để
lẫn các gùi lúa khác. Phần còn lại trên rẫy thiêng sẽ được tuốt và làm
sạch, nó được dùng trong dịp lễ mừng năm mới sẽ được tổ chức long trọng
cho cả cộng đồng làng sau khi vụ mùa đã hoàn tất.
Khi lúa đã được đưa về kho, được phơi và cẩn thận cất vào kho.
Việc thu hoạch mùa trên nương cũng đã xong, từng gia đình lại tổ chức
một lễ riêng để cảm tạ thần Lúa, đó là lễ đóng cửa kho lúa (Et tet măng sum). Lễ vật dâng thần Sri
bao giờ cũng có rượu, gà và những năm được mùa, nhiều gia đình giàu có
còn hiến sinh cả lợn và trâu để cảm ơn thần Lúa đã cho một mùa bội thu
và mong năm sau tiếp tục được mùa và mời cả làng đến tham dự.
Như vậy, một năm lao động vất vả đã kết thúc, mọi người nghỉ ngơi
và đợi ngày đón mừng năm mới hay còn gọi là Lễ hội ăn lúa mới sẽ được
tổ chức quy mô trong cộng đồng.
Tường Lam
|
Thứ Hai, 29 tháng 10, 2012
Et xa Bah Nao – Lễ ăn lúa mới của người Ba Na ở Kon Tum
Đăng ký:
Đăng Nhận xét (Atom)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét